Heupslijtage

Wat gebeurt er bij artrose in de heup?

Wanneer er sprake is van artrose in de heup, is het kraakbeen in het heupgewricht beschadigd geraakt. Tegelijkertijd treden er veranderingen op in het bot van de heup.

Veel mensen zijn zich ervan bewust dat artrose leidt tot slijtage van het kraakbeen in het heupgewricht. Wat minder bekend is, is dat ook het bot onder het kraakbeen veranderingen ondergaat bij deze aandoening.

Bij heupartrose raakt het kraakbeen beschadigd en vermindert de kwaliteit van het bot direct daaronder

Geïllustreerd door Myrthe Boymans

Niet alleen het kraakbeen en onderliggende bot, maar ook het slijmvlies in de heup raakt aangetast. Bij mensen met artrose is dit slijmvlies vaak verdikt en ontstoken, wat bijdraagt aan de klachten.

De Engelse term voor artrose is "osteoarthritis" (letterlijk: botontsteking). Deze naam geeft nauwkeuriger weer wat er gaande is in het heupgewricht dan het Nederlandse "slijtage". Osteoarthritis impliceert dat zowel het bot als het gewricht betrokken zijn en dat ontsteking een belangrijke rol speelt, zoals het achtervoegsel "-itis" aanduidt.

Klachten van heupslijtage

Pijn bij belasting

Bij het lopen of bewegen ervaren mensen met heupartrose vaak pijn. De ernst van deze pijn hangt af van de plek waar de artrose zich bevindt en hoe vergevorderd het is. In het beginstadium voelt de heup vaak stijf aan in de liesstreek, waarbij beweging juist tijdelijk verlichting geeft. Stilzitten en vervolgens weer opstaan kan dan extra gevoelig zijn.

Wanneer de aandoening erger wordt, neemt de pijn juist toe bij inspanning. De afstand die iemand zonder pijn kan lopen, wordt dan steeds kleiner. In ernstigere gevallen is de loopafstand sterk beperkt en kunnen mensen 's nachts wakker worden van de pijn, wat vaak leidt tot het aanpassen van de slaaphouding.

Verminderde bewegingsvrijheid

Sommige mensen merken dat hun heup minder soepel beweegt, vooral bij draaiende bewegingen naar binnen of buiten. De pijn wordt meestal diep in de lies gevoeld.

Overbelasting van stabiliserende heupspieren

Pijn aan de zijkant van de heup kan wijzen op overbelasting van de pezen van de stabiliserende spieren rondom de heup. Dit ontstaat doordat het bewegingspatroon verandert door de artrose. De pezen raken hierdoor overbelast.

Wanneer er naast liesklachten ook pijn aan de zijkant van de heup bestaat, wordt meestal eerst de artrose behandeld. De bijkomende klachten aan de zijkant verdwijnen vaak zodra de artroseklachten verminderen.

Hoe herkent een specialist artrose in de heup?

Lichamelijk onderzoek

Wanneer iemand pijn diep in de lies ervaart, wordt al snel gedacht aan heupartrose (zeker bij personen ouder dan 50 jaar). Hoewel er ook andere oorzaken van liespijn mogelijk zijn, kan de arts met een combinatie van het verhaal van de patiënt en lichamelijk onderzoek vaak andere aandoeningen uitsluiten.

Ook jongere mensen kunnen artrose aan de heup ontwikkelen. Dit gebeurt meestal bij mensen die al een verhoogd risico hadden, bijvoorbeeld door een eerder trauma of door heupdysplasie op jonge leeftijd.

Aanvullend onderzoek

Röntgenfoto

Meestal wordt er een röntgenfoto van het bekken gemaakt om te beoordelen hoeveel ruimte er zit tussen de heupkop en de heupkom. Hoe kleiner deze ruimte, hoe meer kraakbeen verloren is gegaan. Ook kan men op de foto zien of er botaanwas is en of deze de beweeglijkheid belemmert.

MRI-scan

Een MRI-scan van het bekken is slechts zelden nodig. Deze wordt alleen gemaakt wanneer het verhaal van de patiënt, het lichamelijk onderzoek én de röntgenbeelden samen onvoldoende duidelijkheid geven over de oorzaak van de klachten.

Welke behandelmogelijkheden zijn er voor artrose van de heup?

In dit gedeelte worden de verschillende niet-operatieve behandelopties bij heupartrose besproken. Als deze aanpak onvoldoende effect heeft, kan er laagdrempelig worden doorverwezen naar een orthopedisch chirurg die operaties aan de heup uitvoert.

Oefentherapie bij artrose van de heup

Het doel van oefentherapie is om de spieren rondom het heupgewricht sterker te maken en de bewegingsvrijheid te vergroten, zodat de functie van de heup verbetert. Dit kan op drie manieren: trainen op het droge, in het water, of door middel van Nordic walking.

Oefentherapie op het droge

Oefeningen op het droge richten zich op spierversterking rond de heup. Sterkere spieren helpen de belasting op het gewricht te verminderen, doordat zij een deel van de krachten opvangen. Hierdoor neemt de prikkeling van het gewricht af.

Het advies is om twee à drie keer per week krachtoefeningen te doen voor de heupspieren. Dit kan zelfstandig, maar het is vaak prettig als een fysiotherapeut de oefeningen een of twee keer uitlegt en begeleidt. Daarna kan men zelfstandig thuis of in een sportschool verder oefenen, eventueel onder blijvende begeleiding.

Voorbeelden van oefeningen die de spieren rondom de heup verstevigen.

Oefentherapie in het water

Bewegen in warm water (32-36 °C), zoals in een zwembad, maakt spieren soepeler en biedt tegelijkertijd weerstand om kracht op te bouwen. Omdat weinig mensen thuis over een zwembad beschikken, vinden deze trainingen vaak groepsgewijs plaats onder professionele begeleiding.

Het is ook mogelijk om zelfstandig te oefenen. Een trainingsfrequentie van twee à drie keer per week een uur blijkt effectief. Mensen die dit doen ervaren vaak minder pijn, meer bewegingsvrijheid en een gemiddeld hogere kwaliteit van leven (+13%) volgens studies (Beumer et al., 2016; Bartels et al., 2016).

Aangeraden wordt om de training vol te houden. Wanneer men stopt, verdwijnen de opgebouwde spiergroepen doorgaans na enkele maanden weer.

Bron foto: wikisailor.com

Voeding en supplementen

Gewichtsverlies

Uit een recent overzicht van wetenschappelijke studies blijkt dat drie methoden van gewichtsverlies het meeste effect hebben bij artrose:

1. Een dieet met weinig calorieën in combinatie met kracht- en beweegtraining.
2. Intensief afvallen samen met oefentherapie (Panunzi 2021, Obesity Reviews).
3. In uitzonderlijke gevallen: een maagverkleining. Dit wordt alleen overwogen als eerdere pogingen (zoals bij punt 1 en 2) onvoldoende resultaat opleverden.

Verschillende studies tonen aan dat bij elke 1% gewichtsverlies, de pijn en stijfheid met ongeveer 2% afneemt. Om daadwerkelijk verbetering van klachten te merken, is vaak een gewichtsverlies van 5 tot 10% nodig. Enkele (Engelstalige) tips om geleidelijk gewicht te verliezen zijn hier te vinden. Ga nooit zonder begeleiding van een deskundige proberen veel gewicht te verliezen. Overleg met je huisarts en laat je begeleiden door een (sport)diëtist.

Aanpassen van het dieet

Micronutriënten

Laat zo nodig je bloed testen om tekorten op te sporen. Mogelijke aandachtspunten:

• Calcium
  Onmisbaar voor sterke botten.
• Vitamine D en K
  Belangrijk voor botgezondheid en spierfunctie.
• Selenium en ijzer
  Tekorten kunnen de klachten verergeren. Pas op met supplementen, want een te hoge dosering (zoals van koper) kan juist schadelijk zijn.

Omega-3

Voeding rijk aan omega-3 helpt ontsteking in het lichaam af te remmen. Bekijk hier overzicht in welke producten Omega-3 te vinden is. Goede bronnen zijn:

• Vette vis zoals makreel, botervis, sardien, haring, rivierpaling en zalmforel
• Noten zoals walnoot, pecan, pistache, pinda
• Zaden zoals lijnzaad, maanzaad, sesamzaad
• Plantaardige oliën zoals koolzaadolie, sojaolie, olijfolie
• Groenten zoals spinazie, groene kool, spruitjes
• Granen

Omega-6

Omega-6 bevordert juist ontstekingsreacties in het lichaam. Dit zit onder andere in zonnebloemolie en dierlijke vetten zoals rood vlees.

Supplementen

• Aardbeien(poeder)
  Dagelijks 50 gram aardbeienpoeder (of 500 g verse aardbeien) kan verlichting van artroseklachten geven.
• Gemberextract
  Dagelijks 250 mg kan ontstekingsremmend werken.

Glucosamine en chondroïtine bij artrose van de heup

Deze supplementen worden vaak samen ingenomen en kunnen helpen bij het opbouwen van kraakbeen en het verlichten van pijn. Het effect is beperkt, maar kan in het geheel een positieve bijdrage leveren.

Snelle werking?

Verwacht geen directe verlichting: het effect treedt pas op na enkele maanden consistent gebruik. Bij langdurig gebruik (bijvoorbeeld twee jaar) lijkt het kraakbeen iets minder snel af te nemen (Lee et al., Rheumatol Int 2010).

Er bestaan veel verschillende merken en vormen van glucosamine en chondroïtine. Het maakt niet veel uit welke je kiest, zolang beide stoffen aanwezig zijn. Een aanbevolen dosering is: 1500 mg glucosamine en 800 mg chondroïtine per dag.

Bronnen

• Personalized Nutritional Strategies to Reduce Knee Osteoarthritis Severity and Ameliorate Sarcopenic Obesity Indices: A Practical Guide in an Orthopedic Setting
• Evidence-Based Dietary Practices to Improve Osteoarthritis Symptoms: An Umbrella Review
• The effects of dietary patterns and food groups on symptomatic osteoarthritis: A systematic review
• Comparative efficacy of different weight loss treatments on knee osteoarthritis: A network meta-analysis
• Podcast Prof. Hunter, 27 Okt 2023: Joint Action

Nordic walking bij heupartrose

Nordic walking is een vorm van wandelen waarbij gebruik wordt gemaakt van stokken. Dit zorgt voor extra stabiliteit en zet meer spieren aan het werk dan gewoon wandelen. Door deze vorm van beweging wordt het heupgewricht actiever gebruikt, wat de mobiliteit ten goede kan komen.

Het advies is om twee à drie keer per week te wandelen met stokken. Hierbij kan een pijnschaal van 0 tot 10 worden aangehouden, waarbij 10 maximale pijn betekent. Zolang de pijn onder de 5 blijft — zowel tijdens als de dag na de inspanning — kan de afstand of snelheid worden opgevoerd.

Een recente studie laat zien dat mensen die starten met Nordic walking, na een jaar beter functioneren dan mensen die alleen thuis oefeningen doen. Dit ondersteunt het idee om Nordic walking te combineren met spierversterkende oefeningen voor een optimaal resultaat.

Manuele therapie bij artrose van de heup

Manuele therapie is een gespecialiseerde behandelmethode binnen de fysiotherapie, waarbij de therapeut het gewricht mobiliseert. In het geval van heupartrose helpt dit om het stugge kapsel rondom het gewricht soepeler te maken.

Het losmaken van de heup door een manueel therapeut zorgt er vaak voor dat de bewegingsvrijheid verbetert en de pijn afneemt. Een behandelperiode van ongeveer tien weken, gecombineerd met gerichte oefeningen, biedt in veel gevallen merkbare verbetering (Sampath et al., Clin Rehabil 2016).

Tijdens de therapie wordt niet alleen naar de heup gekeken. Ook omliggende gewrichten zoals de lage rug en de knie worden vaak meegenomen, om het hele bewegingspatroon te optimaliseren.

Resultaat

In onderzoek is aangetoond dat patiënten na manuele therapie een lagere WOMAC-score (maat voor pijn en functie) behalen, wat duidt op minder klachten en een betere functie van het gewricht.

Een lagere WOMAC score geeft een beter functioneren en minder pijn weer.

Pijnstilling en injecties

Paracetamol

Bij pijn door heupartrose wordt vaak gestart met paracetamol. Dit middel is voor de meeste mensen veilig in gebruik en heeft relatief weinig bijwerkingen. Het effect op pijn tijdens rust en bewegen is echter beperkt (Machado et al., BMJ 2015). Toch kan het, vanwege de eenvoud van gebruik, een eerste stap zijn bij pijnbestrijding.

NSAID’s (ontstekingsremmers)

Als paracetamol onvoldoende verlichting biedt, kan worden overgestapt op ontstekingsremmende pijnstillers, oftewel NSAID’s. Van deze middelen is Diclofenac (150 mg per dag) het meest effectief gebleken bij artroseklachten (Da Costa et al., Lancet 2016). Andere NSAID’s werken ook, maar doorgaans iets minder krachtig.

Let op: NSAID’s kunnen bijwerkingen geven, zoals maagklachten of nadelige effecten op hart en bloedvaten. Bespreek het gebruik daarom altijd eerst met je huisarts, zeker als je andere medicijnen gebruikt of onderliggende aandoeningen hebt.

Het beste is om NSAID’s alleen te gebruiken op dagen dat de klachten ernstiger zijn, en niet structureel.

Corticosteroïdinjectie

Een andere optie bij pijnlijke heupartrose is een injectie met corticosteroïden. Deze ontstekingsremmers worden rechtstreeks in het heupgewricht ingebracht. Omdat de heup diep ligt en niet vanaf de buitenkant zichtbaar is, gebeurt dit altijd onder begeleiding van echografie of röntgendoorlichting.

Gemiddeld merkt 60% van de mensen na zo’n injectie een duidelijke afname van pijn en verbetering in functie (McCabe et al., 2016). Het effect houdt meestal 8 tot 12 weken aan (Qvistgaard et al., 2006). Daarna keren de klachten bij de meeste mensen langzaam terug. Een injectie is dus vooral bedoeld om tijdelijk verlichting te geven — bijvoorbeeld om beter te kunnen oefenen of starten met therapie.

Hyaluronzuurinjectie

Bij deze injectie wordt een extra hoeveelheid hyaluronzuur in het gewricht gebracht. Dit stofje komt van nature al voor in het gewricht en werkt als smeermiddel. Bij artrose is de concentratie hiervan verlaagd. Door het bij te spuiten, kan de smering tijdelijk verbeteren, wat leidt tot minder pijn en betere beweeglijkheid.

Het effect van hyaluronzuur is gemiddeld 20% verbetering in pijnklachten (Lieberman et al., 2015) en houdt doorgaans 6 tot 12 maanden aan. Als het resultaat naar wens is, kan de injectie worden herhaald. Let op: deze behandeling wordt meestal niet vergoed door de zorgverzekeraar, waardoor er kosten voor eigen rekening kunnen zijn. Ongeveer 1 op de 10 mensen ervaart kortdurend wat extra gevoeligheid in de heup na de injectie.

Plaatjes-rijk plasma (PRP/ACP)

Van de injectiebehandelingen is PRP (voluit plaatjes-rijk plasma of autoloog geconditioneerd plasma (ACP)) de meest recente ontwikkeling. Hoewel het middel al in de jaren 90 werd toegepast binnen de kaakchirurgie in Spanje, is het gebruik ervan bij artrose relatief nieuw. Inmiddels wordt het in Nederland enkele jaren gebruikt, ook bij heupartrose. Een recente overzichtsstudie over PRP bij heupartrose is gepubliceerd door Lim in het American Journal of Sports Medicine (2023).

De behandeling werkt als volgt: er wordt bloed afgenomen uit de arm van de patiënt, waarna het in een centrifuge wordt geplaatst. Hierbij worden de bloedcellen gescheiden van het plasma. Aan dit plasma wordt niets toegevoegd, maar het bevat van nature al groeifactoren die tijdens het proces 2 tot 5 keer worden geconcentreerd.

Na plaatselijke verdoving wordt het plasma onder echogeleide direct in het heupgewricht geïnjecteerd. Daar hechten de groeifactoren zich onder andere aan het ontstoken slijmvlies van de heup. Ze stimuleren de cellen om ontstekingen te remmen en meer gewrichtssmering aan te maken. Dit leidt in veel gevallen tot minder pijn en een betere gewrichtsfunctie.

In de praktijk blijkt ongeveer 70% van de patiënten in de Bergman Kliniek baat te hebben bij deze behandeling. Het effect houdt gemiddeld 6 tot 12 maanden aan. Meestal wordt een tweede injectie geadviseerd, ongeveer 8 tot 10 weken na de eerste. Soms geeft de injectie tijdelijk wat extra klachten, maar deze trekken vanzelf weer weg. In uitzonderlijke gevallen is aanvullende pijnstilling nodig, maar meestal is dat niet nodig.

Ben je tevreden over het resultaat en houdt het effect lang genoeg aan, dan kan de behandeling indien nodig herhaald worden. Houd er rekening mee dat deze vorm van injectietherapie niet altijd wordt vergoed door zorgverzekeraars, waardoor eigen bijdrage nodig kan zijn.

Bekijk de informatiefolder

Er zijn verschillende onderzoeken verschenen waarin PRP wordt vergeleken met hyaluronzuur. Uit deze studies (o.a. Dallari et al. 2016, Rani et al. 2016, Xiong et al. 2023, Belk et al.) blijkt dat PRP gemiddeld genomen een beter resultaat geeft, zowel bij knie- als heupartrose.

De hals van de heupkop in beeld op de echo bij de pijlpunt. Hier zal op gemikt worden met de injectie.

Operatie bij heupslijtage

Als niet-operatieve behandelingen onvoldoende verbetering geven, kan een operatieve ingreep overwogen worden. In dat geval volgt meestal een verwijzing naar een orthopedisch chirurg, gespecialiseerd in heupprotheses.

Tijdens het gesprek met de orthopeed worden de voor- en nadelen van een heupoperatie besproken. Ook krijg je uitleg over het verloop van het herstel. Het is belangrijk om hier goed geïnformeerd in te zijn.

Operatie versus oefentherapie

In een studie werden mensen met ernstige heupartrose willekeurig verdeeld over twee groepen: één groep kreeg een heupprothese, de andere groep volgde een oefenprogramma gericht op spierversterking rondom de heup.

Uit deze vergelijking bleek dat oefentherapie zeker effect kan hebben, en in elk geval beter is dan niets doen. Maar bij ernstige slijtage gaf de operatie aanzienlijk meer verbetering van klachten en functioneren. Dit werd zichtbaar in de uitkomsten van de onderzoeksgrafiek.

Wat kun je verwachten van een heupprothese?

Bij plaatsing van een kunstheup wordt het beschadigde heupgewricht vervangen door een prothese. Dit zorgt doorgaans voor een aanzienlijke vermindering van pijn en een betere beweeglijkheid.

De orthopedisch chirurg bespreekt met jou welke vorm van heupprothese geschikt is, hoe de operatie verloopt en wat de herstelperiode inhoudt. Ook wordt gekeken naar jouw persoonlijke situatie, gezondheid en verwachtingen van de ingreep.

Referentie

New England Journal of Medicine