Slijtage van de knie
Wat is er aan de hand bij artrose van de knie?
De meeste mensen weten dat bij artrose van de knie het kraakbeen is aangetast. Toch zijn er bij artrose van de knie meerdere structuren aangedaan die met elkaar voor de klachten zorgen.
Vrijwel altijd is de schokdemper van de knie (meniscus) minder van kwaliteit en zijn er ook botpuntjes aangegroeid in de knie. Deze botpuntjes zijn op zich goed bedoeld om de druk op de knie over een groter oppervlak te verdelen. Toch kan men juist ook last krijgen van deze botpuntjes, bijvoorbeeld doordat de buiging van de knie er door verminderd kan zijn.
Ook is het bot dat zich onder de beschadigde kraakbeenlaag bevindt aangetast. De kwaliteit van het bot wordt her en der wat minder en zenuwuiteinden komen bloot te liggen, waardoor hier makkelijker prikkeling / pijn door kan optreden. Als laatste zwelt ook het slijmvlies van de knie op en raakt dit ontstoken (Shapiro et al., J Magn Reson Imaging 2014).
Over deze aandoening
Hoe ontstaan klachten door artrose van de knie?
Overgewicht
Er zijn een aantal belangrijke risicofactoren om artrose van de knie te krijgen. Ten eerste is overgewicht een belangrijke factor. Waarschijnlijk is het zo dat meer gewicht op een kniegewricht zorgt voor eerder slijtage ervan. Toch spelen stofwisselingsprocessen die een rol spelen bij overgewicht ook een rol.
Trauma
Wanneer een knie in het verleden een trauma, bijvoorbeeld met voetbal of skiën, heeft meegemaakt bestaat er ook een groter risico op artrose van de knie. Tijdens dit trauma ontstaat dan kleinere of grotere schade dit zich in de loop van de tijd kan ontwikkelen tot slijtage.
Geslacht
Ten derde speelt geslacht een rol, vrouwen krijgen eerder artrose van de knie dan mannen. Waarom is niet helemaal duidelijk, de aanwezigheid van oestrogeen lijkt volgens sommige onderzoeken juist eerder beschermend te werken dan andersom. Ook spelen ouder worden en genetische aanleg bij het ontstaan van artrose van de knie ook een rol (Silverwood et al, Osteoarthritis Cartilage 2015).
Welke klachten geeft artrose van de knie?
Mensen met artrose van de knie hebben vaak pijn in de knie en bemerken een verminderde functie ervan. Pijn is in het begin inspanningsgerelateerd en treedt steeds gemakkelijker op naar mate de ernst van de slijtage vordert.
Sommige mensen kunnen minder goed slapen doordat in bed liggen met de knieën op elkaar de slaap hindert. Na even liggen of zitten weer opstaan is voor veel mensen vervelend gezien pijn en stijfheid van de knie.
Wanneer de klachten hevig zijn wordt de afstand die kan worden gelopen steeds kleiner. Klachten van gevorderde artrose van de knie worden vaak als invaliderend beschouwd.
Hoe herkent de specialist artrose van de knie?
Lichamelijk onderzoek
Vaak weten mensen zelf al dat knieklachten bestaan door slijtage. Vaak is er door de huisarts al een röntgenfoto gemaakt en komen mensen rechtstreeks voor advies wat er aan te doen.
Hebben mensen nog geen idee dat artrose van de knie een rol zou kunnen spelen, dan is het klachtenpatroon in combinatie met het onderzoek van de knie vaak al zo verdacht dat er gericht aanvullend onderzoek aan wordt gevraagd om het (sterke) vermoeden te bevestigen.
Aanvullend onderzoek
Röntgenfoto
Het meest aangevraagde onderzoek bij een verdenking op artrose van de knie is een röntgenfoto. Deze wordt ook vaak aangevraagd als onderdeel van het inschatten van de ernst van de slijtage.
Op een röntgenfoto is het kraakbeen niet te zien, maar wel de afstand tussen het bovenbeen en het onderbeen. Deze afstand is een afgeleide van de dikte van het kraakbeen. Is de afstand tussen de botten verminderd, dan is de kans heel groot dat de kraakbeendikte is verminderd.
Röntgenfoto van een rechter knie met slijtage (versmalling) aan de binnenzijde van de knie en achter de knieschijf
Past de röntgenfoto bij het verhaal van degene met klachten en het lichamelijk onderzoek, dan is geen verder aanvullend onderzoek nodig. Wanneer getwijfeld wordt of kraakbeenvermindering echt wel de oorzaak is van de klachten, dan kan aanvullend een MRI-scan worden gemaakt.
MRI
Op een MRI-scan is kraakbeen goed af te beelden en ook de meniscus en in mindere mate het slijmvlies van de knie. Op deze manier is de ernst van de schade goed in kaart te brengen.
Belangrijk om te weten is dat er verscheidene studies zijn geweest die een MRI-scan maakten van mensen van allerlei leeftijden die helemaal geen knieklachten hadden. Daaruit blijkt dat naar mate men ouder wordt er bij mensen zonder klachten steeds meer ‘afwijkingen’ worden gevonden. Deze ‘afwijkingen’ zijn eigenlijk beter geen ‘afwijkingen’ te noemen, maar passend bij de leeftijd.
Alleen beslissingen nemen qua behandeling op basis van een MRI of andere vorm van aanvullend onderzoek is daarmee niet aan te raden. Altijd moet worden getoetst of de gevonden afwijkingen op een MRI / röntgenfoto passen bij het verhaal wat iemand vertelt en het lichamelijk onderzoek.
Welke behandelmogelijkheden zijn er voor artrose van de knie?
Hier worden de verschillende niet-operatieve behandelmogelijkheden besproken voor artrose van de knie. Wanneer deze niet voldoende werken kunt u altijd, via korte lijnen, worden doorgestuurd naar een van de opererende knieorthopeden. Zij passen dan geregeld een standscorrectie van het onderbeen of een nieuwe knieprothese toe. Kies onderstaand een van de behandelmogelijkheden:
- Oefentherapie
- Gewichtsverlies
- Therapiezool en kniebrace
- Glucosamine en chondroïtine
- Plaatjes-rijk plasma (ACP) injecties
- Autologous Protein Solution (APS) injecties
- Hyaluronzuur injecties
- Corticosteroïden injecties
- Prolotherapie injecties
- Operatieve behandeling
Artikel in het tijdschrift "Sport & Geneeskunde"
Dr. Moen heeft een artikel gepubliceerd in "Sport & Geneeskunde" over de behandeling van knieslijtage. Klik op de onderstaande knop en lees het volledige artikel in het tijdschrift "Sport & Geneeskunde".
Oefentherapie bij artrose van de knie
Versterken van de bovenbenen
Het doel van oefentherapie is de totale belasting, die de knie moet verwerken, te verminderen door de bovenbenen sterker te maken. Wanneer goed wordt getraind, zorgt oefentherapie ervoor dat gemiddeld 12% minder pijn wordt ervaren en dat de functie van de knie gemiddeld 10% verbetert. Dit effect houdt 2-6 maanden aan na het stoppen van de oefentherapie.
Praktische oefeningen
Zie de onderstaande foto's voor een aantal praktische voorbeelden van te adviseren oefeningen. Het is aan te raden 2-3x per week te trainen en dan op geleide van klachten de belasting te verzwaren. Voor goede feedback en uitleg van de oefeningen is het verstandig, zeker in het begin, samen te werken met een fysiotherapeut.
Naast oefeningen op het droge zijn oefeningen in het water ook erg geschikt om de spieren te versterken. Wandelen en fietsen, waarbij het zadel net wat hoger dan normaal wordt gezet is ook aan te raden. Wanneer trainen door knieklachten niet lukt zijn er eventueel alternatieven hiervoor, zoals elektrostimulatie, aan te raden.
Gewichtsverlies bij artrose van de knie
Waarschijnlijk leidt afname van gewicht tot afname van krachten op de knie en daarmee tot een daling van ontstekingsstofjes en pijn in de knie. Er lijkt een duidelijke relatie te bestaan tussen de hoeveelheid die wordt afgevallen en de afname van klachten en de verbetering van de kniefunctie.
Voor veel mensen is afvallen niet makkelijk. Meer bewegen en een diëtist betrekken om te helpen met afvallen zou het gewicht verliezen kunnen ondersteunen (Atukorola et al. Arthritis Care 2016).
Therapiezool en kniebrace bij artrose van de knie
Therapiezolen en een kniebrace hebben hetzelfde doel: dat deel van de knie wat het meest is versleten ontlasten en het deel van de knie wat nog redelijk is meer belasten. Op deze manier wordt het aangedane deel van de knie minder geprikkeld en nemen klachten af.
Kniebrace
Bij de meeste mensen (9 van de 10) is het binnenste deel van de knie het meest aangedaan. Het is dan aan te raden om een kniebrace te dragen in het dagelijks leven of tijdens sport die het buitenste deel van knie meer belast en de binnenzijde ontlast. Zo’n brace heet een valgiserende brace.
Wanneer juist het buitenste deel van de knie versleten is, is een variserende brace aan te raden. Hierbij wordt het binnenste deel van de knie relatief meer belast.
Therapiezool
Deze verschuiving van piekkrachten kan ook door een therapiezool worden bewerkstelligd. Is de knie aan de binnenkant met name versleten dan is een therapiezool met aan de buitenzijde van de voet een ophoging aan te raden. Wanneer de slijtage zit aan de buitenzijde van de knie, dan is een therapiezool met ophoging aan de binnenzijde van de voet geschikt (Duivenvoorden et al. Cochrane Databases Syst Rev 2015).
Pijnstilling bij artrose van de knie
Paracetamol
Vaak wordt bij artrose van de knie gestart met paracetamol, omdat mensen dit vaak zelf in huis hebben. Het effect van paracetamol op klachten van artrose van de knie zijn echter maar beperkt. Voor betere demping van pijnklachten is een ontstekingsremmer aan te bevelen.
Diclofenac
De meest effectieve lijkt Diclofenac (Machado et al. BMJ 2015). Toch moet er opgepast worden met het gebruik van Diclofenac, helemaal als er bloedverdunners worden gebruikt of als de bloeddruk te hoog is. Er kunnen namelijk o.a. maag- en darmklachten ontstaan door het gebruik van ontstekingsremmer. Start daarom niet zelf met deze medicatie (zeker niet als de pillen voor een lange duur worden ingenomen).
Voltarencrème
Een alternatief voor een ontstekingsremmer in tabletvorm zou een crème kunnen zijn met ontstekingsremmers. Deze is bij een drogist zelf aan te schaffen in de vorm van bijvoorbeeld Voltarencrème. Deze is echter niet zo sterk werkzaam. Een arts zou een recept uit kunnen schrijven voor een sterke vorm van ontstekingsremming in een crème.
De kans op bijwerkingen van een ontstekingsremmer in crème vorm is veel kleiner dan wanneer deze als tablet wordt ingenomen en heeft hetzelfde effect (Klinge et al. Phys Sportsmed 2013). De huid zou rood kunnen worden. Dat is dan te zien en kan even gestopt worden met het toepassen ervan.
Glucosamine en chondroïtine bij artrose van de knie
Gemakkelijker aanmaken van kraakbeen
Glucosamine en chondroïtine zijn beide supplementen die vaak gecombineerd in een preparaat te vinden zijn. De werking van deze supplementen is dat bepaalde bestandsdelen van het kraakbeen gemakkelijker weer kunnen worden aangemaakt en dat langzaam aan pijn vermindert en de functie beter wordt (Singh et al. Cochrane Database Syst Rev 2015).
Niet direct merkbaar resultaat
Het is dus niet zo dat bij het innemen van de supplementen je gelijk wat zou moeten merken. Het is aan te raden minimaal enkele maanden te gebruiken en dan te ervaren of klachten minder worden. Op de lange termijn is aangetoond dat kraakbeenverlies een beetje minder snel gaat bij gebruik van deze supplementen gedurende 2 jaar (Lee et al. Rheumatol Int 2010).
Verschillende varianten
Er bestaan heel veel verschillende varianten van glucosamine en chondroïtine. Het lijkt niet echt uit te maken welke variant wordt ingenomen, zo lang beiden erin zitten. Een richtlijn zou kunnen zijn dat van glucosamine 1500 mg / dag dient te worden ingenomen en van chondroïtine 800 mg per dag.
Injecties bij artrose van de knie
Plaatjes-rijk plasma (ACP)
Sinds een aantal jaar bestaat er voor artrose van de knie een nieuwe vorm van injectie, die door middel van geconcentreerde groeifactoren, de smering van de knie verbetert en ontsteking in de knie remt.
Deze groeifactoren zijn afkomstig uit het bloed van degene met last van de knie en wordt afgenomen uit de arm. Het wordt vervolgens bewerkt in een centrifuge en wordt na lokale verdoving van de knie in het aangedane kniegewricht gespoten. Deze vorm van injectie is meerdere malen vergeleken met andere vormen van injectie: corticosteroïden en hyaluronzuur.
Qua pijnvermindering en functieverbetering lijkt de bloedinjectie nu de beste injectie die momenteel voorhanden is. Dit wordt ondersteund door 17 studies die naar dit onderwerp zijn gedaan (Moen et al. Osteoarthritis Cartilage 2016, Dong et al, Clin Rheumatol 2020). In de Bergman Kliniek is deze injectie honderden keren toegepast de afgelopen jaren. Gemiddeld zit ongeveer 70% van de mensen verbetering van de klachten na 2 injecties. De verbetering houdt ongeveer 6-12 maanden aan (Dong et al, Clin Rheumatol 2020, Laudy et al. Br J Sports Med 2014, Halpern et al. Clin J Sports Med 2013).
Hierna nemen de klachten bij de meeste mensen weer toe en is een nieuwe cyclus van 2 injecties aan te raden. Wellicht door de nieuwigheid van de injectie zijn verzekeraars soms terughoudend om deze vorm van injectie te vergoeden uit de basisverzekering. Kijk dit goed na alvorens u overweegt een injectie te willen. Wanneer de injectie door de verzekeraar niet wordt vergoed is te overwegen zelf bij te betalen voor de prikken.
Klik op onderstaande knop voor een uitgebreide uitleg over de bloedinjectie.
Autologous Protein Solution (APS)
De APS injectie is de afgelopen jaren pas ontwikkeld en daarmee de nieuwste vorm van injectie voor knieartrose. Het product is net als de ACP injectie afkomstig uit uw eigen bloed. Het hoofddoel van de injectie is om ontsteking, die hand in hand gaat met knieartrose, zoveel mogelijk te remmen. Wanneer een knie minder ontstoken is, zal deze minder pijnsignalen uitzenden en zult u minder pijn ervaren.
Er is in Nederland nog heel weinig ervaring met deze vorm van injectie. In andere landen zijn meer studies verricht naar het effect van APS. Op basis hiervan zijn we ook in de Bergman Kliniek, als eerste kliniek in Nederland, met deze injectie gestart. Het grote verschil met de ACP injectie, waarmee we als kliniek wel veel ervaring hebben, is dat de stofjes, die ontsteking bij knieartrose remmen, veel geconcentreerder aanwezig zijn (duidelijke meer nuttige stofjes). Dit komt puur door de manier van het bereiden van het product uit het eigen bloed. Hoe meer nuttige stofjes er zijn, hoe beter de gevolgen van knieartrose kunnen worden geremd. Gepubliceerde studies, die het effect van de APS injectie onderzochten lieten dan ook zien dat dit het geval is (Kon et al. Am J Sports Med 2017).
De nuttige stofjes, die bedoeld worden, zijn remmers van IL-1 en TNF-alpha, twee van de grootste boosdoeners bij knieartrose (Woodall-May et al. J Orthop Res 2011). Deze stofjes leiden tot de ontstekingsreactie, die leidt tot de gevoelde pijn. Daarnaast zorgt de ontstekingsreactie zelf voor een vermindering van de kwaliteit van het nog aanwezige kraakbeen. Door het remmen van de ontstekingsreactie wordt dus niet alleen minder pijn gevoeld, maar wordt de achteruitgang van de knie ook geremd.
Naast het sterk remmende effect van ontsteking lijkt de duur van het effect van een APS injectie ook een stuk langer dan de ACP injectie (deze werkt vaak 6- 12 maanden). Te verwachten is dat u, bij aanslaan van de APS injectie, ongeveer 1- 1,5 jaar minder klachten zult ervaren. Mochten de klachten tegen die tijd weer toenemen, dan is altijd een herhaling te overwegen.
Belangrijk te beseffen is dat de APS injectie, net als de ACP injectie, niet wordt vergoed door de zorgverzekeraars. U dient de kosten van de injectie dan ook zelf te betalen. Uiteraard kunt u altijd bij uw verzekeraar navragen of deze injectie voor u toch vergoed zou kunnen worden.
Let op: Deze injectie wordt sinds kort in de praktijk toegepast. Doordat we ons in de opstartfase voor dit middel bevinden, zijn er slechts een beperkt aantal plekken beschikbaar.
(Referentie Kon et al. Am J Sports Med 2017 en 2018)
Hyaluronzuur
Een belangrijk bestandsdeel van het vocht in de knie is hyaluronzuur. Bij artrose van de knie neemt de hoeveelheid hiervan af. Injecties met hyaluronzuur zouden kunnen helpen herstellen richting een natuurlijke situatie. Een betere kwaliteit van het vocht in de knie leidt tot betere smering en demping ervan. Sinds jaren wordt deze vorm van injectie al toegepast. Te verwachten is dat het effect van de injectie met hyaluronzuur optreedt, maar tegelijkertijd dat dit gering is (Campbell et al, Arthroscopy 2015).
Het effect houdt vaak 6-12 maanden aan. Bij voldoende verbetering van de klachten is een nieuwe injectie te overwegen, wanneer de knie weer hinderlijk op gaat spelen. Er bestaan verschillende vormen van hyaluronzuur. Hierbij heeft het de voorkeur een vorm te kiezen die een zwaarder moleculair gewicht heeft; bij voorkeur zwaarder dan 3000 kDa (Altman et al. Am J Sports Med 2015).
U kunt dit op de verpakking van de hyaluronzuur injectie lezen. Deze injectie wordt door de verzekeraars niet vergoed. Er kan een recept worden uitgeschreven voor deze injectie, waarop u zelf de injectie dient te kopen bij de apotheek. Op de polikliniek kan deze dan in uw knie worden geinjecteerd.
Corticosteroïden
In Nederland is een injectie met corticosteroïden voor artrose van de knie het meest toegepast. Toch heeft slechts ongeveer 40% van de mensen baat bij deze injectie. Het doel van de prik is om ontsteking die met artrose van de knie gepaard gaat te verminderen. Wanneer de injectie effect heeft houdt het effect vaak gemiddeld 4-6 weken aan met hoop op langer. Voor de knie en het lichaam is een injectie met corticosteroïden niet echt goed. Het is daarom niet aan te raden deze injectie vaak toe te passen.
Prolotherapie
Er zijn een beperkt aantal studies verschenen naar het effect van prolotherapie op klachten van knieslijtage. Bij proltherapie wordt een substantie die hoog geconcentreerd is in de knie gespoten. Wij passen hiervoor een injectie met een mix van hoog geconcentreerd glucose en pijnstilling toe. Het idee is dat het interne milieu van de knie hierdoor wordt ‘gepest’ en daarop gaat reageren met een herstel reactie.
Op basis van studies die in andere landen dan Nederland zijn we nu zelf een studie gestart die het effect van prolotherapie op klachten van knieslijtage onderzoekt. De resultaten van de ons bekende studies waren behoorlijk goed. We willen graag kijken of we ook u hiermee kunnen helpen. Onderstaand ziet u een grafiek van het verloop bij toepassing een Amerikaanse patiënten groep (Robago et al., Ann Fam Med 2013).
Omdat er hoog geconcentreerd glucose wordt ingespoten (geadviseerd wordt 2-3x een injectie in een tijdsbestek van 10 weken), is deze injectie niet voor mensen met suikerziekte geschikt. Het is de bedoeling dat deze injectie samengaat met oefentherapie van de bovenbeenspieren. Omdat de injectie extra prikkeling kan veroorzaken van de knie gedurende vaak maximaal een week, kunnen de oefeningen het best pas een week na de injectie worden gestart.
Klik op onderstaande knop om de informatiefolder voor prolotherapie bij artrose van die knie te bekijken.
Operatieve behandeling van knieslijtage
Het komt zelden voor dat de niet-operatieve behandelingen niet helpen en de patiënt zoveel klachten heeft dat een operatieve oplossing voor het probleem moet worden gezocht.
Mocht u een operatie nodig hebben, dan stuurt dr. Moen u door naar drs. van der Hart. Op zijn website staat meer uitgelegd over de operatieve behandelmogelijkheden van knieslijtage. Klik op de onderstaande knop!